ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 9، آذر 1402 ، شماره پی در پی 91

بررسی اسطورۀ باد در شعر سبک خراسانی

صفحه (209 - 227)
فهیمه فتحی کوهنجانی ، مهدی رضایی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1401

چکیده

زمینه و هدف: بنا بر کهنترین عقاید و باورهای پیشین، هر یک از مظاهر طبیعت، خود بصورت ایزد درآمده اند. باد بعنوان یکی از عناصر مهم هستی، بخش نسبتاً زیادی از باورها و اساطیر کهن ایرانی را به خود اختصاص داده و این باورها در فرهنگ و ادبیات ما نمود پیدا کرده است. هدف از این پژوهش شناخت درست و دقیق کارکرد اسطورۀ باد در تصویرسازیهای شاعران سبک خراسانی و فهم هرچه بهتر شعر این شاعران است.

روش مطالعه: مقالۀ حاضر به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و با استفاده از ابزارهای کتابخانه ای انجام شده است. با توجه به گستردگی اشعار سبک خراسانی، آثار تعدادی از شاعران برجستۀ این سبک مورد بررسی قرار گرفته است.

یافته ها: کارکرد عنصر باد در اساطیر و اشعار سبک خراسانی به دو دستۀ منفی و مثبت تقسیم میشود. از جمله میتوان به ویژگیهای مثبت «ایزد جنگ بودن باد»، «ارتباط آن با جان و نفس»، «حیات بخشی و زیبایی‌آفرینی» و «تحرک و پویایی» باد اشاره کرد. کارکردهای منفی اسطورۀ باد نیز شامل «ویرانگری و مخرب بودن»، و «سرمازا و مرگ آور بودن» است.

نتیجه گیری: آنچه در اشعار فارسی بویژه در اشعار سبک خراسانی -که نسبت به سایر ادوار شعر فارسی به باورهای ایرانی قبل از اسلام نزدیکتر است- با استفاده از عنصر باد تصویر شده، ریشه در باورها و اندیشه های اساطیری دارد که بر ذهن و ضمیر ناخودآگاه شاعران نقش بسته بوده است و هرچه از این دوره دورتر شده ایم، این تصویرآفرینیها بصورت سنت ادبی درآمده است و ردّ پای باورها و کارکردهای اسطوره ای این عنصر در برداشت ما از این اشعار کمرنگتر شده است.

کلمات کلیدی
اسطوره , باد , سبک خراسانی , جان.

• قرآن کریم
• ارداویراف نامه (1372). ترجمۀ فیلیپ ژینیو، ترجمه به فارسی و تحقیق ژاله آموزگار. انجمن ایران شناسی فرانسه. تهران: معین.
• اردستانی، عبدالرحیم (1382). ادیان ابتدایی و خاموش. قم: آیت عشق.
• استوار، نادره (1396). در میان بومیان پولینزی، نقد و بررسی نظریات ادوراد برنت تیلور. تهران: بال سو.
• اسدی طوسی (1394). گرشاسپ نامه. به کوشش محمود امیدسالار، تهران: سخن.
• انوری (1389). دیوان. با مقدمۀ سعید نفیسی، به اهتمام پرویز بابایی، تهران: نگاه.
• اوستا (1384). با ترجمه وگزارش جلیل دوستخواه، 2 جلد، تهران: مروارید.
• باقری حسن کیاده، معصومه (1388). «اکوان دیو و وای اسطورۀ باد». مجله مطالعات ایرانی، (16) 8، صص 133-140.
• بهار، مهرداد (1387). پژوهشی در اساطیر ایران. چ7 . تهران: آگه.
• پالس، دانیل (1389). هفت نظریه در باب دین. ترجمۀ بختیاری، محمد عزیز. قم: مؤسسۀ آموزشی امام خمینی.
• پیج، ر. ی (1387). اسطوره های اسکاندیناوی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
• ترجمۀ فارسی تورات (1398). تعلیق و تصحیح سید ابوالفضل ساقی. پایگاه اینترنتی.
• دادگی، فرنبغ (1380). بندهشن. ترجمۀ مهرداد بهار، تهران: توس.
• دارمستتر، جیمز (1382). وندیداد اوستا، مجموعه قوانین زردشت. ترجمۀ موسی جوان، تهران: دنیای کتاب.
• ذکرگو، امیرحسین (1377). اسرار اساطیر هند (خدایان ودایی). تهران: فکر روز.
• رحیمی، عباس؛ قربان علمی؛ ابوالقاسم اسماعیل پور (1400). «نسبت دین و اسطوره از منظر مکس مولر». پژوهشنامۀ ادیان، (29) 15، صص 108-89.
• رضایی، عبدالعظیم (1368). تاریخ ده هزار سالۀ ایران. تهران: اقبال.
• رودکی (1373). اشعار رودکی. به تصحیح جعفر شعار و حسن انوری، تهران: علم.
• ریگ ودا (1367). ترجمۀ سید محمدرضا جلالی نائینی. تهران: نقره.
• زادسپرَم (1369). گزیده های زادسپرم، ترجمۀ محمدتقی راشد مُحصّل، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• طاهری، محمد و حمید آقاجانی (1392). «تبیین کهن الگوی سفر قهرمان بر اساس آرای یونگ و کمبل در هفت خوان رستم». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، (23) 9، صص 45 -35.
• ظهیر فاریابی، طاهربن محمد (1381). دیوان. ویرایش امیرحسین یزدگردی، تهران: قطره.
• عسکری، لیلا (1388). «تبارشناسی نام اسطوره ای باد سام. تحقیقات ایرانشناسی». نامۀ فرهنگستان 14-3، صص 145-118.
• عنصری بلخی (1342). دیوان. با حواشی و تعلیقات به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانۀ سنایی.
• فرخی سیستانی (1345). دیوان، به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: سپهر.
• فردوسی، ابوالقاسم (1371). شاهنامه. به تصحیح جلال خالقی مطلق، هشت جلد، با همکاری محمود امیدسالار، بنیاد میراث ایران، تهران: دایره المعارف بزرگ اسلامی.
• فریزر، جیمز جرج (1399). شاخۀ زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
• کزازی، میر جلال الدین (1393). رؤیا، حماسه، اسطوره. تهران: نشر مرکز.
• کوشش، رحیم؛ امیررضا کفاشی (1390). «بررسی تطبیقی نمادینگی عناصر طبیعت در شاهنامه». ادبیات و زبان: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شمارۀ 24، صص 156-129.
• گرگانی، فخرالدین اسعد. (1377). ویس و رامین. با مقدمه و تصحیح و تحشیه محمد روشن، تهران: صدای معاصر.
• لکزایی، مهدی (1387). «فردریش ماکس مولر و علم ادیان». پژوهشنامۀ ادیان، شمارۀ 4، صص 152-137.
• مسعود سعد سلمان (1363). دیوان. تصحیح رشید یاسمی، تهران: گلشایی.
• مک کال، هنریتا (1375). اسطوره های بین النهرینی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
• منوچهری دامغانی (1363). دیوان. با حواشی و تعلیقات و تراجم احوال به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
• ناصرخسرو (1389). دیوان. مقدمۀ حسن تقی زاده، تهران: نگاه.
• نیبرگ، هنریک ساموئل (1382). دینهای ایران باستان. ترجمۀ سیف الدین نجم آبادی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
• واثق عباسی، عبدالله؛ محمد امیر مشهدی؛ رؤیا رضایی (1394). «تحلیل جایگاه اسطورۀ باد در شاهنامه». مجلۀ شعرپژوهی (بوستان ادب)، (3) 7، صص 153-170.
• یشتها (1356). گزارش ابراهیم پورداوود. به کوشش بهرام فره وشی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.